سیدفرهنگ حسینی

طرح «رویش» که اخیرا توسط وزارت اقتصاد معرفی شده، قرار است، حلقه اتصال سرمایه‌های راکد ارزی مردم با تامین مالی تولید باشد. هدف مولدسازی ده‌ها‌ میلیارد دلار خانگی و انتقال آن به جریان اقتصاد است. اما پرسش اصلی اینجاست: آیا ساختارهای اقتصادی، حقوقی و رفتاری اجازه می‌دهد مردم دارایی ارزی خود را در اختیار دولت و نهادهای مالی بگذارند؟ برای پاسخ، لازم است به عقب برگردیم و تجربه‌هایی را که مردم با حساب‌های ارزی بانکی و همچنین تجربه متفاوت و نسبتا موفق بازار سرمایه در گواهی سپرده کالایی داشته‌اند، مرور کنیم.

قریب به دو دهه از تصویب قانون بازار اوراق بهادار می‌گذرد و بازار سرمایه توانست در این رهگذر تحول اساسی داشته باشد. تصویب قانون توسعه ابزارها آغازگر توسعه ابزارهای جدیدی از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری بوده که به بازیگر اصلی این روزهای بازار مبدل شده است.

اجرایی شدن مکانیسم ماشه به معنی بازگشت به قطعنامه‌هایی است که عمدتا در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ و پیش از برجام تصویب شده‌اند. با توجه به خروج ایالات متحده آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷، ایران نتوانست از مزایای این توافق بهره‌مند شود.

فرآیند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران پیچیدگی‌های ساختاری قابل‌توجهی دارد و برخلاف تصور تحلیلگران و سیاستگذاران، بازار لنگر مناسبی به عوامل بنیادی ندارد. افراد نمی‌دانند که سطح تعادلی بازار کجاست و البته خیلی از افراد اصلا در مورد این موضوع فکر نمی‌کنند. یکی از چالش‌های اساسی این است که بازار برای مدت طولانی در یک محدوده باقی می‌ماند و سپس به طور ناگهانی جهش یا سقوط می‌کند. سرمایه‌گذارانی که در دوره رونق سرخوش و هیجان‌زده هستند، در دوران سقوط، وحشت‌زده و ناامید می‌شوند. مالی رفتاری و روان‌شناسی می‌تواند الگوهای رفتار و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران را توضیح دهد. این در حالی است که شرایط جنگ و پساجنگ و شرایط ابهام بر پیچیدگی تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران می‌افزاید و رفتارهای سرمایه‌گذاران و تصمیم‌گیری‌های آنها را دچار چالش اساسی و پیچیدگی دوچندان می‌کند.

مجامع عمومی شرکت‌ها براساس قانون تجارت به‌عنوان بالاترین رکن و عالی‌ترین نهاد تصمیم‌گیری، نقش حیاتی در راهبری و حاکمیت شرکتی ایفا می‌کنند. با این حال، تجربه سال‌ جاری و همزمانی با دوران جنگ و پساجنگ در بازار سرمایه ایران نشان می‌دهد که این نهاد مهم با چالش‌های ساختاری و اجرایی متعددی روبه‌رو بوده و از مجمع سهامداران، در حال گذار به مجمع ذی‌نفعان است و عملا کارکرد، کارآیی و کارآمدی آن را زیر سوال رفته است.