حسین کریمی

در سال‌های اخیر، بازار سرمایه ایران شاهد رشد چشمگیری از تحلیلگران و کارشناسان خودخوانده بوده‌است. بسیاری از افراد، بدون داشتن تجربه و مهارت کافی، با اعتمادبه‌نفس بالا وارد این عرصه می‌شوند و خود را به‌عنوان تحلیلگران خبره معرفی می‌کنند. این اتفاق در حقیقت بازتابی از یک‌سوگیری شناختی خطرناک است که به‌نام اثر دانینگ–کروگر شناخته می‌شود. اثر دانینگ–کروگر، به‌طور ساده، نشان می‌دهد که افرادی که کم‌ترین دانش را در یک حوزه دارند، به دلیل ناآگاهی از نقص‌های دانش خود اعتمادبه‌نفس بسیار بالاتری نسبت به کسانی که تخصص دارند پیدا می‌کنند.

در سال‌های اخیر، به ‌ویژه پس از تجربه تلخ و فراموش‌نشدنی سال ۱۳۹۹، فضای روانی و تحلیلی حاکم بر بازار سرمایه ایران دستخوش دگرگونی‌هایی جدی و قابل تأمل شده است. آنچه زمانی موجی از اشتیاق و امیدواری در میان سهامداران خرد و تحلیلگران ایجاد کرده بود، در پی یک سقوط سنگین به بی‌اعتمادی عمیق و فرساینده بدل شد. در این میان، واکنش بازیگران حرفه‌ای و کارشناسان بازار نیز خود به‌عنوان بخشی از مشکل مطرح است؛ سکوتی فراگیر در روزهای سخت بازار و حضوری پررنگ و گاه اغراق‌آمیز در دوره‌های رونق، تصویری ناپایدار از راهبری تحلیلی را در ذهن سرمایه‌گذاران ترسیم کرده است.

در فضای پرتلاطم بازارهای مالی ایران همواره این پرسش مطرح بوده است که آیا بورس آینه تمام‌ نمای اقتصاد کشور است یا خیر؟ در ظاهر بسیاری از تحلیل‌ گران و سیاست ‌گذاران اقتصادی تمایل دارند رابطه ‌ای مستقیم و تنگاتنگ بین تحولات اقتصادی کشور و مسیر حرکت بازار سهام برقرار کنند؛ اما نگاهی دقیق‌‌تر به داده‌های تاریخی و رفتار بازار در مقاطع زمانی مختلف نشان می‌‌دهد که بازار سرمایه در ایران بیشتر از آن ‌که تابع مستقیم متغیرهای بنیادین اقتصادی باشد، به‌ صورت چرخه‌ای، موسمی و ظاهرا مستقل از واقعیت‌های اقتصاد کلان رفتار می‌کند.

درحال حاضر بورس تهران شرایط پیچیده‌ای را تجربه می‌کند. بازار سرمایه به‌رغم تمام حمایت‌های صورت گرفته و اعلامیه‌های رسمی از سوی نهادها و سیاستگذاران، بهبود معناداری را تجربه نمی‌کند. به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل چون قطعی‌های مکرر برق، سیاست‌های دستوری و نقصان ابزارهای مالی که درنهایت منجر به تضعیف زیرساخت‌های اقتصادی، سیاسی، رفتاری و ساختاری شده‌اند، چنان قدرتمند بوده‌اند که دیگر حمایت مسوولان نیز توان غلبه بر آنها را ندارد.